روشهاي حمل و نقل
انواع روشهای حمل ونقل
حمل و نقل ( TRANSPORT )
حمل و نقل رابطه اي اساسي بين فرستنده كالا و گيرنده آن برقرار مي كند. بهترين كالا اگر در زمان لازم در مكان لازم و در شرايط مطلوب دريافت نشود مطلوبيت نخواهد داشت . لذا بايد بين خريدار و حمل كننده همكاري نزديك وجود داشته باشد.
حمل چه از طريق دريا و چه از طريق زمين و چه ازراه هوا عامل مهمي است و هزينه هاي مربوط به آن در رقابتي كردن فروش كالا تاثير مستقيم دارد . ارزان خريدن هميشه دليل ارزان بودن قيمت كالا نيست ، مسئله حمل و نقل يكي از مسائل مهم مبتلا به مديران دليل ارزان بودن كالا نيست مسئله حمل و نقل يكي از مسائل مهم مبتلا به مديران وسسات و كارخانجات مختلف است و ترديدي نيست كه در صورت حل اين مساله مديران مي توانند با دريافت به موقع مواد اوليه و كالاهاي مورد نياز يا هزينه حمل و نقل مناسب قيمت تمام شده توليدات خود را كاهش داده و از اين طريق سود موسسه خود را افزايش دهند.
داشتن اطلاعات كافي از جنبه هاي گوناگون حمل و نقل و اين كه چه كالايي را بايدد با چه نوع وسيله حمل به واحد توليدي يا خدماتي خود انتقال داد امري است كه مي تواند تا حدود زيادي به مديران بازرگاني در تصميم گيري كمك كند.
كاهش هزينه حمل و افزايش سرعت انتقال و حمل كالا از جمله اهداف اساسي مديران اقتصادي هر جامعه است در اين بخش ابتدا بارنامه و بعد حمل دريائي و سپس حمل زميني و هوايي تشريح مي گردد.
حمل دريائي
حمل و نقل دريائي، به عنوان مهم ترين شكل و روش مبادلات بين المللي اساس حمل و نقل جهان را تشكيل مي دهد . بجز كشورهايي كه با مرز زميني از هم جدا شده اند تجارت بين اكثر كشورها از آبراه هاي دريائي صورت مي گيرد . تجارت از طريق دريا به لحاظ حجم بسيار بالاي جابجائي كالا و همچنين بدليل صرفه اقتصادي، از ديرباز به عنوان موثرترين عامل حمل كالا مورد توجه تجاوز و بازرگانان و دولت ها بوده است . سهم مبادلات دريايي ايران در كل مبادلات خارجي كشور بالغ بر 75 درصد مي باشد البته سهم مبادلات نفتي حدودا 100 درصد است
بارنامه دريائي
بارنامه دريائي داراي سه نقش محوري زير است :
1- رسيدي است كه از سوي متصدي حمل دريائي براي كالا صادر مي شود .
2- مدرك درجه اولي حاكي از قرارداد حمل با كشتي است كه دربرگيرنده شرايط
حمل متصدي حمل و نقل دريائي به نحو مندرج در ظهر بارنامه مي باشد و
مي تواند به معناي حمل فيزيكي يا تحويل براي حمل تلقي شود .
3- سند مالكيت كالا و قابل انتقال مي باشد مگر آن كه در متن آن قيد شده باشد
غيرقابل انتقال است .
بارنامه دريائي معمولا در چند نسخه كه 2 يا 3 نسخه آن اصل است صادر مي شود .
بقيه كپي و غيرقابل انتقال است . تعداد نسخ اصلي بايد بطور مكتوب در بارنامه ذكر شود
و تحويل هريك ازنسخ اصلي به منزله بي اعتبار شدن ديگر نسخ اصلي مي باشد .
انواع بارنامه دريايي
بارنامه برحسب آن كه توسط متصدي حمل ( CARRIER )یا کارگزار حمل صادر شود یا برحسب نوع وسیله حمل شکل های مختلف داردکه در حمل و نقل دريايي مي توان به موارد زير اشاره كرد :
1- بارنامه حمل سراسري( THROUGH BILL OF LADING )
اين بارنامه ها داراي شروط چاپ شده اي هستند و براي حمل سرتاسري يا قراردادي
برمبناي شرايط خطوط كشتيراني منظم صادر مي شوند .
2- بارنامه حمل و نقل مركب MULTIMODAL TRANSPORT B/L
در بارنامه حمل مركب ، كارگزار( FORWARDER) مسئوليت حمل زميني و دريائي را
عهده دار است درواقع تحقق خدماتDOOR TO DOORتوسط فرم متحدالشكل تهيه
شده توسط فدراسيون بين المللي كارگزاران كه به تائيد اتاق بازرگاني بين المللی هم رسیده است استفاده میشود.
3- بارنامه هايي كه به پشت سفيد يا فرم خلاصه معروف هستند :
( BLANK BACK BILL OF LADING)
4- راه نامه دريائي( SEA WAY BILL)
مدركي غيرقابل انتقال است و براي تحويل كالا به شخصي كه نامش در راه نامه ذكر
گرديده صادر مي شود .
5- بارنامه هايي كه با شكلي استاندارد به عنوان بارنامه دولتي صادر مي شود
( GOVERNMENT BILL OF LADIN)
نحوه صدور بارنامه دريائي
هم چنان كه قبلا آمده است دو ويژگي عمده ماهوي بارنامه عبارتست از دلالت بر رسيد كالا و سند مالكيت كالا . از نظر شكلي بارنامه حاوي مشخصات كالا بنادر بارگيري و تخليه و موارد ديگري است كه ايجاب مي نمايد براي صدور بارنامه اقداماتي قبل از بارگيري در حين بارگيري كالا بر روي كشتي و بعد از آن صورت گيرد .
الف ) اقدامات قبل از بارگيري كالا(
1- توافق جهت حمل كالا بين صاحب كالا و متصدي حمل و نقل) قرارداد حمل(
2- دستور حمل كتبي فرستنده كالا SHIPPING ORDER
اين دستور بايد حاوي كليه اطلاعات مربوط به بار و مقصد و گيرنده و فرستنده باشد.
3- اسناد و مدارك و گواهينامه هاي لازم طبق عرف محلي مبني بر مجاز بودن حمل
كالا) از قبيل جواز گمرك و غيره كه بايد توسط فرستنده كالا ارائه شود (
4- تحويل كالا به متصدي حمل و نقل باتوجه به شرايط حمل . شرايط مي تواند توافق بين خريدار و فروشنده باشد كه عمدتا عبارتند از :
حمل كالا و عمليات تخليه و بارگيري به عهده متصدي FULL LINER TERMS ( 4-1
حمل مي باشد در اين حالت صاحب كالا آن را در محل رسيد انبار يا رسيد فرمانده دريافت مي كند .
عمليات بارگيري به عهده صاحب كالا و تخليه آن به FREE IN – LINER OUT (4-2
عهده حمل كننده است . در اين حالت صاحب كالا با تحويل آن بر روي كشتي رسيد
فرمانده دريافت مي كند .
عمليات بارگيري به عهده متصدي حمل و تخليه آن LINER IN – FREE OUT ( 4-3
به عهده صاحب كالا است . در اين حالت با تحويل كالا در محل مورد توافق رسيد لازم به
صاحب كالا داده مي شود .
عمليات تخليه و بارگيري در بنادر مبدا و مقصد به FREE IN – FREE OUT (4 – 4
عهده صاحب كالا مي باشد .
STOWAGE (4 -5 بارچيني و باربندي كالا در كشتي
حمل و نقل زميني بعد از حمل و نقل دريائي كه عمده ترين و مهمترين شيوه جابجايي كالا در سطح بين المللي است حمل و نقل زميني در درجه بعدي قرار گرفته است . به ويژه براي كشورهايي كه به دريا دسترسي ندارند، تنها طريقه حمل و نقل بشمار مي آيد . اصولا حمل و نقل زميني به سه دسته حمل و نقل جاده اي ، حمل و نقل مركب و حمل و نقل بار راه آهن تقسيم مي گردد .
حمل و نقل جاده اي
به طور كلي نوع بارنامه باتوجه به نوع وسيله مورد استفاده براي حمل و نقل تعيين مي شود به عبارت ديگر باتوجه به امكان حمل كالاهاي مختلف با انواع وسيله حمل بارنامه هاي گوناگون مورد استفاده قرار مي گيرد كه متداول ترين آن ها در حمل و نقل جاده اي به شرح زير مي باشد .
الف – بارنامه هاي سراسري THROUGH B/ L
ب – راه نامه كاميون CMR
ج – بارنامه حمل مركب فياتا FIATA COMBINED TRANSPORT B/L
الف – بارنامه سراسري Through B/L
بارنامه سراسري يكي از قديمي ترين انواع بارنامه هاي حمل مي باشد ويژگي هاي بارنامه سراسري به شرح زير است :
1- حاكي از بارگيري كالا روي وسيله حمل مي باشد .
2- بدون قيد و شرط است .
3- حاكي از نحوه پرداخت كرايه حمل مي باشد .
4- در نسخ كامل ( سه نسخه ) صادر مي شود .
5- تاريخ صدور بارنامه مشخص است .
6- سندي قابل معامله است .
حدود مسئوليت هاي صادر كننده اين نوع بارنامه با توجه به شرايطي است كه در ظهر
آن چه چاپ مي رسد .
ب – راه نامه كاميون يا CMR
راه نامه كاميون سندي است كه فقط جهت حمل كالا با كاميون مورد استفاده قرار گرفته يا CMR و مخصوص متصديان حمل مي باشد . اين سند تحت مقررات كنوانسيون مقررات بين المللي حمل كالا از طريق جاده صادر مي گردد و حدود مسئوليت هاي متصديان حمل و نقل جاده اي را مشخص مي نمايد.
مهمترين ويژگي هاي اين راه نامه به شرح ذيل مي باشد :
1- سندي غيرقابل معامله است
2- تاريخ حمل و تاريخ صدور در آن مشخص شده است
3- حاوي نام و نشاني حمل كننده است
4- حاوي نام و نشاني فرستنده كالا است
5- مبدا حمل و مقصد كالا در آن مشخص مي باشد
6- نام و نشاني گيرنده كالا را مشخص مي كند
7- وزن ، ابعاد، بسته بندي ، تعداد و علائم كالا در آن مشخص شده است
8- هزينه هاي مربوط به حمل ، گمرك و غيره در آن تعيين شده است
9- مجاز يا غيرمجاز بودن ترانس شيپمنت در آن قيد شده است
لازم به يادآوري است كه دولت جمهوري اسلامي ايران در سال 1377 هجري شمسي
عضو اين كنوانسيون شده است .
ج – بارنامه حمل مركب فياتا FIATA COMBINED TRANPORT B/L ))
(FBL)
فدراسيون بين المللي اتحاديه هاي كارگزاران )فياتا( در خصوص متحدالشكل و يكنواخت كردن اسناد حمل مورد استفاده متصديان حمل و نقل اقدام نموده است . يكي از مهمترين اين اسناد بارنامه حمل مركب فياتا است كه سند حمل سراسري جهت شركت هاي حمل كننده مي باشد .
اين بارنامه كه توسط كارگزاران صادر مي شود در حمل با كاميون ، كشتي ، قطار و هواپيما استفاده شده و مورد قبول بانك ها مي باشد . بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران نيز رعايت اين مقررات را از تاريخ9/7/1363 برای كليه بانك ها الزامي دانسته است . خصوصيات بارنامه حمل مركب فياتا
1- سندي بهادار و قابل معامله است
2- به تاييد اتاق بازرگاني بين المللي رسيده است
3- منطبق با مقررات متحدالشكل اعتبارات اسنادي اتاق بازرگاني بين المللي كه مورد قبول كليه با صدور اين بارنامه نه تنها خود مسئوليت تحويل كالا FBL -4 صادر كننده بارنامه
به گيرنده را به عهده مي گيرد بلكه مسئوليت هر نوع عملكرد ناصحيح و خلاف حمل كننده اصلي و عوامل موثر در حمل را نيز تقبل مي نمايد .
4- در حمل مركب ، بكارگيري انواع مختلف وسايل حمل ، از قبيل كاميون، كشتي ، قطار و هواپيما مورد استفاده قرار مي گيرد .
5- مي تواند به حواله كرد صادر شود
6- منحصرا توسط كارگزاران مجاز فياتا صادر مي شود.
حمل و نقل به وسيله راه آهن
حمل بار به وسيله راه آهن از سه مبدا ورودي كشور ( مرزهاي ايران و پاكستان ، ايران و شوروي و ايران و تركيه ) است . از طريق دو مرز آبي بندر امام خميني و بندر صدور بارنامه توسط متصدي حمل در نسخ كامل تحويل بارنامه به فروشنده ارائه بارنامه و بقيه اسناد حمل به بانك كارگزار توسط فروشنده دريافت وجه اسناد از بانك توسط فروشنده
ارسال اسناد از بانك كارگزار فروشنده به بانك گشايش كننده اعتبار واريز وجه توسط خريدار به بانك گشايش كننده و اخذ اسناد ارائه اصل بارنامه به نماينده شركت حمل و اخذ ترخيصيه يا قبض انبار
ارائه ترخيصيه يا قبض انبار و ساير اسناد به گمرك جهت ترخيص و تحويل كالاخرمشهر نيز صورت مي گيرد . در اين دو بندر، حمل با راه آهن ، پس از انجام تشريفات گمركي ياپاساواني ، به مقاصد داخلي يا گمركات ثانوي، با امكانات راه آهن كشور و شرايط و مقررات تعرفه داخلي صورت مي گيرد .
در سه مبدا ورودي ( ميرجاوه – جلفا – رازي ) باتوجه به مقررات حاكم بر قرارداد حمل خاص اين سه مسير حمل و نقل صورت مي گيرد . به غير از محمولات خرده بار، اكثر
راه نامه » محصولات به صورت واگن دربست تلقي شده و صاحب كالا سند حمل يعني را تنظيم و عين واگن دربست را با راه نامه واگن، تحويل راه آهن مي نمايد، تا در « واگن
مقصد توسط گيرنده دريافت گردد . مسئوليت كليه مطالب اظهار شده در راه نامه واگن به عهده فرستنده بوده و راه آهن هيچ گونه مسئوليتي را در قبال درست يا نادرست بودن
مطالب عنوان شده نمي پذيرد. راه نامه واگن، در حمل به وسيله راه آهن براساس مقررات حاوي اطلاعت RU/CM متحدالشكل قرارداد حمل و نقل بين المللي كالا به وسيله راه آهن ذيل مي باشد :
- نام و آدرس فرستنده
- تعيين ايستگاه مقصد، نام و آدرس گيرنده
- وزن كالا
- تعداد بسته ها و مشخصات بسته بندي
- شماره واگن
- ذكر جزئيات اوراق گمركي و مراجع اداري به صورت ضميمه
- نام و آدرس گيرنده كالا
- مسير
انواع مختلف راه نامه واگن
- در حمل بازار اروپا به ايران از خاك تركيه راه نامه CIM
- در حمل بازار خاورميانه به ايران راه نامه CMO
- در حمل بار از كشورهاي بلوك شرق و تراتريت در خاكم اتحاد جماهير شوري سابق SMGS
- در حمل بار از شوروي به ايران ، راه نامه دو زبانه راه آهن هاي ايران و شوروي
- در حمل بار از پاكستان به ايران ( ايستگاه زاهدان) راه نامه راه آهن هاي ايران و پاكستان حمل و نقل هوايي
حمل كالا با هواپيما، درصد بسيار پائيني از حمل و نقل كشور ما را تشكيل مي دهد و معمولا بارهاي سبك و با قيمت بالا يا بارهاي فاسدشدني با ارزش، به وسيله هواپيما حمل مي گردد . البته بايد توجه داشت باتوسعه صنعت هواپيمايي و بخاطر سرعت عمل زياد ان حمل هوايي بتدريج ارزش بيش تري در حمل و نقل كالا بدست مي آورد .
راه نامه هوايي تعريف مشخصي از راه نامه هوايي ( IATA) ياتا انجمن بين المللي حمل و نقل هوايي به عمل نياورده و فقط شكل آن را مشخص كرده است . براي هر محموله يك راه نامه هواي صادر مي گردد . صدور راه نامه هوايي دال بر انعقاد قرارداد قبول كالا و شرايط حمل و نقل مي باشد . مطابق مقررات انجمن بين المللي حمل و نقل هوايي راه نامه هوايي در سه نسخه اصلي و شش نسخه كپي به شرح زير صادر مي گردد :
1 IATA : International AIR transport Association
دريافت رونوشت راه نامه واگن توسط فرستنده جهت تشريفات اداري ارسال كالا و راه نامه واگن به مقصد راه آهن تحويل قبض انبار كالا و اصل راه نامه واگن در مقصد ، به گيرنده
- نسخه اصلي اول – سبز : اين نسخه براي شركت صادر كننده راه نامه كه بار را نيز حمل مي كند صادر مي شود . اين نسخه نشان دهنده انعقاد قرارداد حمل بين
فرستنده و حمل كننده مي باشد .
- نسخه اصلي دوم – صورتي : براي گيرنده كالا است كه به همراه كالا براي وي ارسال مي شود .
- نسخه اصلي سوم – آبي : براي فرستنده كالا است و نمايانگر تحويل كالا به متصدي حمل مي باشد .
- نسخه كپي چهارم – زرد : رسيد تحويل كالا است كه به گيرنده كالا ارائه و پس از امضاء وي به آخرين حمل كننده داده مي شود .
- نسخه كپي پنجم – سفيد : براي فرودگاه مقصد است
- نسخه كپي ششم – سفيد : براي حمل كننده سوم است
- نسخه كپي هفتم – سفيد : براي حمل كننده دوم است
- نسخه كپي هشتم – سفيد : براي حمل كننده اول است
- نسخه كپي نهم – سفيد : براي بايگاني آژانس صادر كننده است.